დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ) საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გადასახადია. 2019 წელს დღგ-იმ შეადგინა საქართველოს ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების 44%. შეიძლება დავასკვნათ, რომ დღგ არის ქართული ფისკალური პოლიტიკის ერთ-ერთი უძლიერესი ინსტრუმენტი და აქვს ეკონომიკურ საქმიანობაზე გავლენის მოხდენის მნიშვნელოვანი პოტენციალი. ეს, თავის მხრივ, შეიძლება იყოს მიზეზი იმისა, რომ დღგ-ის განაკვეთი უცვლელი დარჩა 2004 წლიდან და შეადგენს დასაბეგრი ოპერაციების 18%-ს.

ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების 2014 წლის მოთხოვნების შესაბამისად, ცოტა ხნის წინ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება შევიდა საქართველოს საგადასახადო კოდექსის დღგ-ის ნაწილში. აღნიშნული ცვლილებების თანახმად, დღგ-ის რეგულაციები ჰარმონიზებულია ევროკავშირის კანონმდებლობასთან (უფრო ზუსტად, საბჭოს 2006 წლის 28 ნოემბრის 2006/112/EC დირექტივასთან, დამატებული ღირებულების გადასახადის საერთო სისტემის შესახებ).

დღგ-ის რეგულაციებში ერთ-ერთი ფუნდამენტური ცვლილება ეხება მის ფარგლებს. რეფორმამდე, დღგ ვრცელდებოდა ნებისმიერ ეკონომიკურ საქმიანობაზე, რომელიც ითვალისწინებდა შემოსავლის ან კომპენსაციის გაცემას. 2021 წლიდან, ცვლილებების შედეგად, დღგ უპირატესად ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც ახორციელებენ განმეორებით ეკონომიკურ საქმიანობას დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად მოგების მიღების მიზნით.

გარდა ამისა, ქვემოთ მოცემულია რამდენიმე ძირითადი ცვლილება, რომელიც შევიდა საგადასახადო კოდექსში დღგ-ის წესებთან მიმართებაში:

• არარეგულარული საქმიანობა, გარდა არასაცხოვრებელი კორპუსის მიწოდებისა, აღარ ითვლება დასაბეგრ ოპერაციად;
• საქონლის დროებითი მიღება აღარ არის დასაბეგრი ოპერაცია;
• დასაბეგრი პირი, რომელსაც აქვს საქართველოში ფიქსირებული დაწესებულება, ბიზნესის დაწყებისთანავე ვალდებული იქნება გახდეს დღგ-ის გადამხდელი;
• საქონლის უსასყიდლოდ მიწოდება დაიბეგრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა პირმა გამოქვითა დღგ ამ საქონელზე და დაიბეგრება მიწოდებული საქონლის/მომსახურების „ღირებულების საფუძველზე“ და არა საბაზრო ფასად;
• საქონლის ნიმუშის ან მცირე საჩუქრის გადაცემა/გამოყენება არ იბეგრება;
• სამედიცინო და საგანმანათლებლო საქმიანობის გარდა, უშუალოდ მასთან დაკავშირებული და მასთან დაკავშირებული დამხმარე მომსახურების/საქონლის მიწოდება არ დაიბეგრება;
• შეიცვალა მომსახურების ადგილის განსაზღვრის პრინციპები (დეტალები იხილეთ ქვემოთ).

დღგ-ის ზოგადი ხასიათი

დღგ, როგორც გადასახადი „ხარისხობრივად ფასდება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ იგი ემატება მიწოდების ჯაჭვის თითოეულ საფეხურს, დაწყებული შრომითი და ნედლეულიდან, საბოლოო პროდუქტის რეალიზაციით დამთავრებული. ამასთან დაკავშირებით, წარმოების შემდგომი ჯაჭვები ან საქონლის გაუმჯობესების ეტაპები გულისხმობს საქონლის დამატებითი ღირებულების დაბეგვრას, მაგ. თუ შეძენილი საქონლის საწყისი ღირებულება იყო 200 ევრო უნდა გაზრდილიყო 400 ევროთი, დღგ გადახდილი იქნება 400 ევროზე დამატებულ ღირებულებაზე, ნაცვლად მისი ჯამური ფასისა - 600 ევრო.

დღგ-ით დაბეგვრის ობიექტია საქმიანობა, რომელიც ხორციელდება საქართველოს ტერიტორიაზე, მაგ.:

• საქონლის მიწოდება;
• მომსახურების მიწოდება;
• იმპორტი (ბოლო ცვლილებამდე საგადასახადო კოდექსი უშვებდა დღგ-ის გადასახადის გაუქმებას საქონლის დროებით შემოტანაზე).

გამოქვითვის უფლება

საგადასახადო კოდექსის თანახმად, საგადასახადო სუბიექტს აქვს დღგ-ის გამოქვითვის უფლება. გამოქვითვის უფლება შეიძლება განისაზღვროს, როგორც საგადასახადო სუბიექტის მიერ შეძენილი საქონლისა და მომსახურებისათვის გადახდილი დღგ-ის მოთხოვნის საშუალება. თავდაპირველი გამყიდველის დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაცია წარმოადგენს დღგ-ის გამოქვითვის წინაპირობას. გამოქვითვის უფლება არის უპირველესი მიზეზი, რის გამოც ბიზნესის მფლობელები, მეწარმეები და სხვები უპირატესობას ანიჭებენ დღგ-ის გადასახადის გადამხდელად დარეგისტრირებას. ამ გზით ისინი ხდებიან უფრო სასურველი პარტნიორები ბაზარზე და მათ კონტრაქტორებს შეუძლიათ მიიღონ გადახდილი დღგ საქართველოს შემოსავლების სამსახურიდან.

დასაბეგრი ოპერაციის ადგილი

ოპერაცია არ დაიბეგრება დღგ-ით, თუ ის არ განხორციელებულა საქართველოს ტერიტორიაზე.

ოპერაციის ადგილის დასადგენად ზოგადად გამოიყენება შემდეგი მიდგომა:

• საქონლის მიწოდების შემთხვევებში ოპერაციის ადგილი განისაზღვრება საკუთრების უფლების გადაცემის საფუძველზე, ხოლო ტრანსპორტირების დროს, იგი განისაზღვრება გამგზავნის ადგილმდებარეობის მიხედვით.
• მომსახურების გაწევისას გამოიყენება ორი ძირითადი პრინციპი:
  • როდესაც ოპერაცია გულისხმობს B2B გარიგებას, ოპერაციის ადგილი განისაზღვრება მყიდველის დაფუძნების ადგილის მიხედვით;
  • როდესაც ოპერაცია გულისხმობს B2C გარიგებას, ოპერაციის ადგილი განისაზღვრება გამყიდველის დაწესებულების ადგილის მიხედვით;
• უძრავი ქონების შემთხვევაში, მისი მდებარეობა განსაზღვრავს დასაბეგრი ოპერაციის ადგილს.

დასაბეგრი თანხა

დასაბეგრი თანხა არის საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის სანაცვლოდ მიღებული ანაზღაურება დღგ-ის გარეშე. ეს თანხა მოიცავს ყველა გადასახადს (დღგ-ის გარდა), თანმდევ ხარჯებს, საკომისიო, ტრანსპორტირების, დაზღვევის და სხვა. დამატებით, დასაბეგრი თანხა არ მოიცავს ფასდაკლებას ან მიმწოდებლის ან გამყიდველის მიერ გაწეულ სხვა ხარჯებს.

დღგ-ის საგადასახადო ოპერაციის დაბეგვრის დრო

დღგ-ის გადამხდელმა უნდა გადაიხადოს გადასახდელი გადასახადის თანხა საგადასახადო კანონმდებლობით დადგენილ ვადაში. თუ პირი ამას არ გააკეთებს, მას დაეკისრება საგადასახადო ჯარიმა. ამიტომ, საგადასახადო სამართალდარღვევაზე პასუხისმგებლობის თავიდან აცილების მიზნით, აუცილებელია დადგინდეს დღგ-ის საგადასახადო პასუხისმგებლობის ზუსტი თარიღი.

საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის დღგ-ით დაბეგვრა ხორციელდება საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის მომენტში. თუ წინასწარი გადახდა სრულად ან ნაწილობრივ ხდება საქონლის მიწოდებამდე/მომსახურების გაწევამდე, დღგ-ის ვალდებულება წარმოიქმნება თანხის გადახდისთანავე, იმავე საანგარიშო პერიოდში.

დღგ-ის განაკვეთი, საგადასახადო პერიოდი და ანგარიშგება

დღგ-ის განაკვეთი 18 პროცენტია. დღგ-ის გადამხდელი ვალდებულია საგადასახადო ორგანოს წარუდგინოს დღგ-ის დეკლარაცია საანგარიშო პერიოდის მომდევნო თვის 15 რიცხვამდე (კალენდარული თვე განისაზღვრება დღგ-ის საანგარიშო პერიოდად) და ამავე ვადაში გადაიხადოს გადასახადი.

დღგ-ისგან გათავისუფლებული ოპერაციები

რამდენიმე გარიგება გათავისუფლებულია დღგ-ისგან. აღნიშნული მოიცავს:

• მიწის ნაკვეთის მიწოდება;
• ფინანსური ოპერაციები/ფინანსური მომსახურება;
• სამედიცინო/სტომატოლოგიური მომსახურება;
• საგანმანათლებლო დაწესებულების მიერ საგანმანათლებლო მომსახურების გაწევა;
• ლატარიებით, აზარტული და მომგებიანი თამაშობებით მომსახურების გაწევა;
• ავტომობილების, მოტოციკლების, მოპედების, ველოსიპედების იმპორტი;
• სამედიცინო მიზნებისათვის განკუთვნილი საქონლის იმპორტი;

დამატებით, საქართველო არის 56-ზე მეტი ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების შესახებ ხელშეკრულების მხარე. აღნიშნული ხელშეკრულებები საშუალებას აძლევს საერთაშორისო ინვესტორებს, თავიდან აირიდონ ერთსა და იმავე ოპერაციებზე ორჯერ დაბეგვრას და გარკვეულ შემთხვევებში გამორიცხონ დღგ-ის გადახდა საქართველოს საგადასახადო ორგანოებისთვის.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის რეფორმა - დღგ-ის ახალი წესები

დამატებული ღირებულების გადასახადი (დღგ) საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გადასახადია. 2019 წელს დღგ-იმ შეადგინა საქართველოს ბიუჯეტის საგადასახადო შემოსავლების 44%. შეიძლება დავასკვნათ, რომ დღგ არის ქართული ფისკალური პოლიტიკის ერთ-ერთი უძლიერესი ინსტრუმენტი და აქვს ეკონომიკურ საქმიანობაზე გავლენის მოხდენის მნიშვნელოვანი პოტენციალი. ეს, თავის მხრივ, შეიძლება იყოს მიზეზი იმისა, რომ დღგ-ის განაკვეთი უცვლელი დარჩა 2004 წლიდან და შეადგენს დასაბეგრი ოპერაციების 18%-ს.

ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების 2014 წლის მოთხოვნების შესაბამისად, ცოტა ხნის წინ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება შევიდა საქართველოს საგადასახადო კოდექსის დღგ-ის ნაწილში. აღნიშნული ცვლილებების თანახმად, დღგ-ის რეგულაციები ჰარმონიზებულია ევროკავშირის კანონმდებლობასთან (უფრო ზუსტად, საბჭოს 2006 წლის 28 ნოემბრის 2006/112/EC დირექტივასთან, დამატებული ღირებულების გადასახადის საერთო სისტემის შესახებ).

დღგ-ის რეგულაციებში ერთ-ერთი ფუნდამენტური ცვლილება ეხება მის ფარგლებს. რეფორმამდე, დღგ ვრცელდებოდა ნებისმიერ ეკონომიკურ საქმიანობაზე, რომელიც ითვალისწინებდა შემოსავლის ან კომპენსაციის გაცემას. 2021 წლიდან, ცვლილებების შედეგად, დღგ უპირატესად ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც ახორციელებენ განმეორებით ეკონომიკურ საქმიანობას დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად მოგების მიღების მიზნით.

გარდა ამისა, ქვემოთ მოცემულია რამდენიმე ძირითადი ცვლილება, რომელიც შევიდა საგადასახადო კოდექსში დღგ-ის წესებთან მიმართებაში:

• არარეგულარული საქმიანობა, გარდა არასაცხოვრებელი კორპუსის მიწოდებისა, აღარ ითვლება დასაბეგრ ოპერაციად;
• საქონლის დროებითი მიღება აღარ არის დასაბეგრი ოპერაცია;
• დასაბეგრი პირი, რომელსაც აქვს საქართველოში ფიქსირებული დაწესებულება, ბიზნესის დაწყებისთანავე ვალდებული იქნება გახდეს დღგ-ის გადამხდელი;
• საქონლის უსასყიდლოდ მიწოდება დაიბეგრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა პირმა გამოქვითა დღგ ამ საქონელზე და დაიბეგრება მიწოდებული საქონლის/მომსახურების „ღირებულების საფუძველზე“ და არა საბაზრო ფასად;
• საქონლის ნიმუშის ან მცირე საჩუქრის გადაცემა/გამოყენება არ იბეგრება;
• სამედიცინო და საგანმანათლებლო საქმიანობის გარდა, უშუალოდ მასთან დაკავშირებული და მასთან დაკავშირებული დამხმარე მომსახურების/საქონლის მიწოდება არ დაიბეგრება;
• შეიცვალა მომსახურების ადგილის განსაზღვრის პრინციპები (დეტალები იხილეთ ქვემოთ).

დღგ-ის ზოგადი ხასიათი

დღგ, როგორც გადასახადი „ხარისხობრივად ფასდება“, რაც იმას ნიშნავს, რომ იგი ემატება მიწოდების ჯაჭვის თითოეულ საფეხურს, დაწყებული შრომითი და ნედლეულიდან, საბოლოო პროდუქტის რეალიზაციით დამთავრებული. ამასთან დაკავშირებით, წარმოების შემდგომი ჯაჭვები ან საქონლის გაუმჯობესების ეტაპები გულისხმობს საქონლის დამატებითი ღირებულების დაბეგვრას, მაგ. თუ შეძენილი საქონლის საწყისი ღირებულება იყო 200 ევრო უნდა გაზრდილიყო 400 ევროთი, დღგ გადახდილი იქნება 400 ევროზე დამატებულ ღირებულებაზე, ნაცვლად მისი ჯამური ფასისა - 600 ევრო.

დღგ-ით დაბეგვრის ობიექტია საქმიანობა, რომელიც ხორციელდება საქართველოს ტერიტორიაზე, მაგ.:

• საქონლის მიწოდება;
• მომსახურების მიწოდება;
• იმპორტი (ბოლო ცვლილებამდე საგადასახადო კოდექსი უშვებდა დღგ-ის გადასახადის გაუქმებას საქონლის დროებით შემოტანაზე).

გამოქვითვის უფლება

საგადასახადო კოდექსის თანახმად, საგადასახადო სუბიექტს აქვს დღგ-ის გამოქვითვის უფლება. გამოქვითვის უფლება შეიძლება განისაზღვროს, როგორც საგადასახადო სუბიექტის მიერ შეძენილი საქონლისა და მომსახურებისათვის გადახდილი დღგ-ის მოთხოვნის საშუალება. თავდაპირველი გამყიდველის დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაცია წარმოადგენს დღგ-ის გამოქვითვის წინაპირობას. გამოქვითვის უფლება არის უპირველესი მიზეზი, რის გამოც ბიზნესის მფლობელები, მეწარმეები და სხვები უპირატესობას ანიჭებენ დღგ-ის გადასახადის გადამხდელად დარეგისტრირებას. ამ გზით ისინი ხდებიან უფრო სასურველი პარტნიორები ბაზარზე და მათ კონტრაქტორებს შეუძლიათ მიიღონ გადახდილი დღგ საქართველოს შემოსავლების სამსახურიდან.

დასაბეგრი ოპერაციის ადგილი

ოპერაცია არ დაიბეგრება დღგ-ით, თუ ის არ განხორციელებულა საქართველოს ტერიტორიაზე.

ოპერაციის ადგილის დასადგენად ზოგადად გამოიყენება შემდეგი მიდგომა:

• საქონლის მიწოდების შემთხვევებში ოპერაციის ადგილი განისაზღვრება საკუთრების უფლების გადაცემის საფუძველზე, ხოლო ტრანსპორტირების დროს, იგი განისაზღვრება გამგზავნის ადგილმდებარეობის მიხედვით.
• მომსახურების გაწევისას გამოიყენება ორი ძირითადი პრინციპი:
  • როდესაც ოპერაცია გულისხმობს B2B გარიგებას, ოპერაციის ადგილი განისაზღვრება მყიდველის დაფუძნების ადგილის მიხედვით;
  • როდესაც ოპერაცია გულისხმობს B2C გარიგებას, ოპერაციის ადგილი განისაზღვრება გამყიდველის დაწესებულების ადგილის მიხედვით;
• უძრავი ქონების შემთხვევაში, მისი მდებარეობა განსაზღვრავს დასაბეგრი ოპერაციის ადგილს.

დასაბეგრი თანხა

დასაბეგრი თანხა არის საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის სანაცვლოდ მიღებული ანაზღაურება დღგ-ის გარეშე. ეს თანხა მოიცავს ყველა გადასახადს (დღგ-ის გარდა), თანმდევ ხარჯებს, საკომისიო, ტრანსპორტირების, დაზღვევის და სხვა. დამატებით, დასაბეგრი თანხა არ მოიცავს ფასდაკლებას ან მიმწოდებლის ან გამყიდველის მიერ გაწეულ სხვა ხარჯებს.

დღგ-ის საგადასახადო ოპერაციის დაბეგვრის დრო

დღგ-ის გადამხდელმა უნდა გადაიხადოს გადასახდელი გადასახადის თანხა საგადასახადო კანონმდებლობით დადგენილ ვადაში. თუ პირი ამას არ გააკეთებს, მას დაეკისრება საგადასახადო ჯარიმა. ამიტომ, საგადასახადო სამართალდარღვევაზე პასუხისმგებლობის თავიდან აცილების მიზნით, აუცილებელია დადგინდეს დღგ-ის საგადასახადო პასუხისმგებლობის ზუსტი თარიღი.

საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის დღგ-ით დაბეგვრა ხორციელდება საქონლის მიწოდების/მომსახურების გაწევის მომენტში. თუ წინასწარი გადახდა სრულად ან ნაწილობრივ ხდება საქონლის მიწოდებამდე/მომსახურების გაწევამდე, დღგ-ის ვალდებულება წარმოიქმნება თანხის გადახდისთანავე, იმავე საანგარიშო პერიოდში.

დღგ-ის განაკვეთი, საგადასახადო პერიოდი და ანგარიშგება

დღგ-ის განაკვეთი 18 პროცენტია. დღგ-ის გადამხდელი ვალდებულია საგადასახადო ორგანოს წარუდგინოს დღგ-ის დეკლარაცია საანგარიშო პერიოდის მომდევნო თვის 15 რიცხვამდე (კალენდარული თვე განისაზღვრება დღგ-ის საანგარიშო პერიოდად) და ამავე ვადაში გადაიხადოს გადასახადი.

დღგ-ისგან გათავისუფლებული ოპერაციები

რამდენიმე გარიგება გათავისუფლებულია დღგ-ისგან. აღნიშნული მოიცავს:

• მიწის ნაკვეთის მიწოდება;
• ფინანსური ოპერაციები/ფინანსური მომსახურება;
• სამედიცინო/სტომატოლოგიური მომსახურება;
• საგანმანათლებლო დაწესებულების მიერ საგანმანათლებლო მომსახურების გაწევა;
• ლატარიებით, აზარტული და მომგებიანი თამაშობებით მომსახურების გაწევა;
• ავტომობილების, მოტოციკლების, მოპედების, ველოსიპედების იმპორტი;
• სამედიცინო მიზნებისათვის განკუთვნილი საქონლის იმპორტი;

დამატებით, საქართველო არის 56-ზე მეტი ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების შესახებ ხელშეკრულების მხარე. აღნიშნული ხელშეკრულებები საშუალებას აძლევს საერთაშორისო ინვესტორებს, თავიდან აირიდონ ერთსა და იმავე ოპერაციებზე ორჯერ დაბეგვრას და გარკვეულ შემთხვევებში გამორიცხონ დღგ-ის გადახდა საქართველოს საგადასახადო ორგანოებისთვის.